هرچند در سال ۲۰۲۳ برای مردم افغانستان اتفاق امیدوارکننده‌ای پیش نیامد و برعکس، مردم این کشور شاهد گسترده شدن دامنه فقر، بیکاری، محرومیت از حقوق شهروندی و ناامیدی بیشتر بودند، در سایه سرکوب شدید طالبان و نقض وسیع حقوق بشر، حوادث و رویدادهای سیاسی و امنیتی زیادی در این کشور رخ دادند که می‌توان آن‌ها را نشانه‌هایی از تغییر در اوضاع ساکن و بن‌بست جاری به شمار آورد.
طالبان در این سال همچنان به تلاش ادامه دادند تا در داخل و خارج افغانستان به مشروعیت سیاسی دست‌یابند و بر فعالیت مخالفان نقطه پایان بگذارند، اما نه‌تنها هیچ یک از این برنامه‌ها عملی نشدند که فضا برای مانور سیاسی مخالفان طالبان در کشورهای مختلف پررنگ‌تر هم شد. تلاش‌های طالبان برای تصاحب کرسی افغانستان در سازمان ملل متحد که یکی از اهداف عمده این گروه در سطح بین‌الملل به‌شمار می‌رود، تحقق نیافت و اقدام‌ها برای به رسمیت شناخته شدن از سوی کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای اسلامی و همسو با این گروه نیز ناکام ماند.
مخالفان طالبان در سال ۲۰۲۳؛ از تغییر رویکرد نظامی تا تلاش برای انسجام سیاسی
یکی از مهم‌ترین رویدادهایی که در نخستین روزهای سال ۲۰۲۳ شکل گرفت، تغییر رویکرد جبهه‌های ضدطالبان در مبارزات نظامی بود. جبهه مقاومت ملی و جبهه آزادی افغانستان که تا پیش از زمستان ۲۰۲۲، در کوهپایه‌های پنجشیر، بغلان، بدخشان، تخار و شماری دیگر از مناطق افغانستان با طالبان نبردهای گروهی داشتند و در دل کوهستان‌ها سنگرهای نظامی ایجاد کرده بودند، این سنگرها را خالی کردند و به مبارزه چریکی روی آوردند.
احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان، آوریل ۲۰۲۳ در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی اعلام کرد: «استراتژی جبهه را بازبینی کردیم و اینک همه‌جا حضور داریم.» مسعود توضیح داد بر اساس تجاربی که از مبارزه نظامی با طالبان به دست آورده‌اند، استراتژی جدیدی بر مبنای «حضور در همه‌جا» ترسیم شده است و اعضای این جبهه نیز آن حمایت کرده‌اند.
نیروهای جبهه مقاومت ملی افغانستان در پنجشیر، اوت ۲۰۲۱- AFP
در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، نیروهای جبهه مقاومت ملی در پنجشیر، اندراب، تخار، بغلان و پروان درگیری‌های سنگین و پرتلفاتی با طالبان داشتند. این جبهه تنها در کوهستان‌های پنجشیر، نزدیک به ۲۵ قرارگاه نظامی داشت؛ اما تهاجم گسترده طالبان به پنجشیر و بازداشت، قتل و زندانی کردن صدها غیرنظامی و همچنین تیرباران کردن شماری از اسرای جبهه مقاومت ملی و کشته شدن حدود ۵۰۰ تن از نیروهای این جبهه در این دو سال، باعث شد رهبر این نیروها استراتژی جنگ جبهه‌ای را به جنگ چریکی تغییر دهد. در سال ۲۰۲۳، جبهه مقاومت ملی هیچ تحرک نظامی در پنجشیر و اندراب نداشت اما در کابل، پروان، کاپیسا، تخار و بدخشان چندین حمله چریکی به قرارگاه‌های طالبان ترتیب داد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در این میان، جبهه آزادی افغانستان در یک ماه اخیر از دو حمله به طالبان در پنجشیر خبر داد که تنها حملات به این گروه در پنجشیر در یک سال اخیر محسوب می‌شوند. دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در گزارشی که ۲۴ آذر درباره وضعیت افغانستان به شورای امنیت ارائه کرد، یادآور شد که «حملات واقعی» مخالفان طالبان به این گروه کاهش یافته و در یک سال اخیر مسئولیت بیشترین حملات را جبهه آزادی افغانستان برعهده گرفته است.
بر اساس اطلاعاتی که دفتر رسانه‌‌ای جبهه آزادی افغانستان با ایندیپندنت فارسی به اشتراک گذاشت، از اول ژانویه تا ۲۷ دسامبر ۲۰۲۳ این جبهه ۷۲ حمله را در ۱۱ استان افغانستان سازماندهی و اجرا کرده است که در بیشتر موارد، قرارگاه‌ها، فرماندهان و دفاتر طالبان هدف قرار گرفته‌اند.
این حملات در استان‌های کابل، پروان، کاپیسا، بلخ، قندهار، زابل، لغمان، پنجشیر، تخار و بدخشان و در قالب حمله گروهی، کمین مسلحانه، مین‌گذاری و پرتاب بمب دستی انجام شدند و تلفات و خساراتی به طالبان وارد کردند.
چندتن از نیروهای جبهه آزادی افغانستان در اندارب-ایندیپندنت فارسی
جبهه آزادی افغانستان از بیشتر حملاتش به طالبان ویدیو منتشر می‌کند و همین مسئله باعث شده است که اخبار حملات این جبهه بتواند از سد سانسور شدید طالبان بر رسانهها بگذرد و در فضای مجازی به صورت گسترده بازتاب یابد.
جبهه مقاومت ملی افغانستان نیز اخیرا از حملاتش به قرارگاه‌های طالبان در پروان و کاپیسا ویدیوهایی منتشر کرد.
افزایش حمله به طالبان در ماه‌های اخیر، در دو سال و چهار ماه سلطه این گروه بر افغانستان بی‌سابقه است. همین یکشنبه و دوشنبه، طالبان هدف چهار حمله قرار گرفتند. سوم آذرماه نیز جبهه آزادی افغانستان در یک روز در شش مکان، طالبان را هدف قرار داد. این حملات به صورت هم‌زمان در کابل، پروان، تخار و کاپیسا انجام شدند و تلفات و خساراتی به طالبان وارد کردند.
در حالی که افزایش حملات نظامی جبهه‌های مسلح ضدطالبان ادعای این گروه مبنی بر تامین امنیت در سراسر افغانستان را به چالش کشیده، برگزاری نشست‌هایی با حضور سران احزاب و گروه‌های مخالف طالبان در یک سال اخیر در مسکو، دوشنبه، وین و پاریس نیز موجب نگرانی شدید طالبان شده است.
هرچند مخالفان طالبان هنوز به یک طرح جامع که بتواند همه آنان را حول یک محور جمع کند، دست نیافته‌اند، بیشتر آنان بر مبارزه نظامی با طالبان برای رسیدن به هدف اعتقاد دارند. برگزاری نشستی با حضور احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی، محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، و اعضای شماری دیگر از سازمان‌های سیاسی مخالف طالبان در مسکو که دوم آذرماه برگزار شد، واکنش طالبان را برانگیخت. این نخستین نشست با حضور شماری از رهبران سیاسی مخالف طالبان در مسکو بود که با میزبانی مقام‌های سیاسی این کشور برگزار شد.
حضور احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی، در کنفرانس صلح در پاریس و سخنرانی او در پارلمان اتحادیه اروپا و ملاقات‌هایش با رهبران سیاسی فرانسه که با هدف جلب توجه دولت‌های اروپایی به وضعیت افغانستان انجام شد، از دیگر رویدادهای مهم سال ۲۰۲۳ بود که رژیم طالبان را نگران و مخالفان این گروه را امیدوار کرد.
اسماعیل خان، استاندار پیشین هرات، در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان-X/@NKiannia_Heravi
بیشتر از همه، حضور اسماعیل خان در نشست امنیتی هرات در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، موجب خشم طالبان شد. اسماعیل خان که در نبرد شهری برای دفاع از هرات نیروهای مردمی مسلح را رهبری می‌کرد، سیزدهم اوت ۲۰۲۱ به اسارت طالبان درآمد و پس از دو هفته به ایران رفت. اسماعیل خان در دو سال گذشته اجازه خروج از ایران را نداشت اما ششم آذرماه، به تاجیکستان سفر کرد و ضمن دیدار با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری این کشور، در نشست امنیتی هرات شرکت کرد.
سخنرانی اسماعیل خان در این نشست و تاکید او بر مبارزه با طالبان و رهایی افغانستان از سلطه این گروه، خشم سران طالبان را برانگیخت و باعث شد مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در نشستی در هرات، به سخنان اسماعیل خان واکنش نشان دهد.
احمد مسعود و شماری از شرکت‌کنندگان نشست «روند وین برای افغانستان دموکراتیک»-ایندیپندنت فارسی
همچنین برگزاری سومین دور نشست روند وین برای افغانستان دموکراتیک با حضور احمد مسعود در اتریش از دیگر برنامه‌های سیاسی مخالفان طالبان بود که انتقاد سخنگویان و شماری از رهبران طالبان از کشورهای میزبان را به دنبال داشت.
با این حال، هنوز هیچ کشوری به صورت رسمی از موضع مخالفان طالبان به ویژه مبارزه نظامی آن‌ها علیه طالبان حمایت نکرده است و سران احزاب مخالف طالبان هم روی یک طرح مبارزاتی مشترک به توافق نرسیده‌اند.
نقشه راه دبیرکل سازمان ملل برای عبور از بحران افغانستان
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، اواسط آذرماه، گزارش فریدون سینیرلی اوغلو، هماهنگ‌کننده ویژه این سازمان در امور افغانستان، را دریافت کرد و پس از مرور، آن را به شورای امنیت فرستاد.
این طرح که پس از هفت ماه تحقیق و گفت‌وگو تهیه شد، نخستین اقدام سازمان ملل متحد برای عبور از بحران جاری در افغانستان است و مهم‌ترین نکته آن تاکید دبیرکل سازمان ملل بر راه‌اندازی گفت‌وگوی ملی میان افغان‌ها، تشکیل دولت فراگیر و رعایت تعهدات افغانستان به کنوانسیون‌های بین‌المللی و حقوق بشر است. بر اساس این طرح، قرار است دبیرکل سازمان ملل یک نماینده ویژه در امور افغانستان تعیین کند تا روند گفت‌وگوها و عبور از بحران جاری در افغانستان را مدیریت کند. هفته گذشته هم نشست شورای امنیت در مورد افغانستان برگزار شد اما هنوز برای انتصاب نماینده ویژه در امور افغانستان اقدامی صورت نگرفته است.
رهبران احزاب و جبهه‌های مخالف طالبان به طرح دبیرکل سازمان ملل متحد برای عبور از بحران جاری در افغانستان واکنش‌های متفاوتی نشان دادند. احمد مسعود، این طرح را «ضعیف و ناکامل» خواند و گفت عملی شدن آن می‌تواند اوضاع افغانستان را وخیم‌تر کند. حزب جمعیت اسلامی نیز این طرح را در راستای «سفیدنمایی» طالبان خواند و گفت حقایق جاری در افغانستان در این طرح گنجانده نشده است. طالبان هم در واکنش به این طرح، آن را «نامشروع» خواندند و گفتند برای چگونگی اداره نظام در افغانستان سفارش‌های بیرونی را نمی‌پذیرند.
با این حال تهیه این طرح و ارائه آن به شورای امنیت برای اجرا بزرگ‌ترین اقدام سازمان ملل متحد برای حل بحران افغانستان در سال ۲۰۲۳ به شمار می‌رود.
ادامه حملات مرگبار داعش خراسان
علی‌رغم ادعای طالبان مبنی بر سرکوب داعش خراسان در افغانستان، این گروه در سال ۲۰۲۳ نیز حملات مرگباری در شهرهای مختلف افغانستان راه‌اندازی کرد که به تلفات سنگین نظامیان، غیرنظامیان و کشته شدن چند مقام ارشد طالبان منجر شد.
نهم مارس، یک مهاجم انتحاری داعش خراسان خود را در دفتر کار مولوی داوود مزمل، استاندار طالبان در بلخ، منفجر کرد که به قتل مزمل و دست‌کم چهار نفر دیگر منجر شد. مزمل از چهره‌های قدرتمند طالبان بود که پیش‌تر استاندار ننگرهار و فرمانده طالبان در جنگ با نیروهای داعش در شرق افغانستان بود.
صحنه انفجار در شهر فیض‌آباد استان بدخشان که معاون استاندار طالبان را هدف قرار داد و به قتل رساند-شبکه‌های اجتماعی
در روزهای ۱۶ و ۱۷ خرداد هم مهاجمان انتحاری داعش مولوی نثار احمد احمدی، معاون استانداری طالبان در بدخشان، و مولوی صفی‌الله صمیم، از فرماندهان ارشد این گروه، را کشتند. این گروه در شهرهای هرات، کابل، کنر، بلخ، جلال‌آباد و نورستان هم حملاتی ترتیب داد که بیشتر آن‌ها با تلفات سنگینی همراه بودند.
با این حال، دیپلمات‌های برخی کشورها از جمله دیپلمات‌های جمهوری اسلامی ایران و چین، اقدام طالبان علیه داعش خراسان را «موفق» توصیف و ادعا کردند که داعش خراسان در افغانستان تضعیف شده است.
تنش‌های طالبان با همسایگان
طالبان علاوه بر اینکه با فشارهای فزاینده بین‌المللی مواجه‌اند، در سال ۲۰۲۳ با همسایگانشان از جمله ایران و پاکستان هم تنش‌هایی داشتند که باعث شد روند به رسمیت شناخته شدن رژیم این گروه از سوی متحدان منطقه‌ای آن‌ها نیز از دستور کار این کشورها خارج شود.
در کنار چند مورد درگیری مرزی میان اعضای طالبان و مرزبانان ایرانی و پاکستانی، تنش‌های لفظی میان رهبران جمهوری اسلامی ایران و مقام‌های طالبان بر سر حقابه ایران از رود هیرمند هم از مهم‌ترین مواردی بود که دست‌کم در کوتاه‌مدت به تیرگی روابط دو طرف انجامید. سفرهای ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر و امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، به تهران یخ رابطه‌ها را شکست و باعث شد تماس‌ها میان کابل و تهران دوباره از سر گرفته شود.
پناه گرفتن اعضای تحریک طالبان پاکستان در افغانستان و افزایش حملات مرگبار تی‌تی‌پی به شهرهای مختلف پاکستان به تیرگی روابط طالبان افغان و دولت پاکستان که از حامیان دیرینه این گروه است، منجر شد. در سال ۲۰۲۳، مقام‌های پاکستانی انتقادهای بی‌سابقه‌ای از رژیم طالبان کردند و هشدار دادند که اگر پناهگاه‌های تحریک طالبان پاکستان در داخل افغانستان مهار نشود، ارتش پاکستان از طریق حمله هوایی آنان را هدف قرار خواهد داد.
مقام‌های تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و روسیه هم درباره قدرت گرفتن داعش در افغانستان و تلاش این گروه برای نفوذ به آسیای میانه هشدار داده‌اند. از میان کشورهای آسیای میانه، تنها تاجیکستان با طالبان روابط رسمی و دیپلماتیک برقرار نکرده است و بقیه کشورها ضمن پذیرش دیپلمات‌های طالبان، با این گروه روابط سیاسی و تجاری دارند.
سال ۲۰۲۳ در حالی به پایان می‌رسد که افغانستان همچنان فاقد یک دولت مشروع، قانونی و پاسخگو است. حملات داعش خراسان نیز ادامه دارد و افغانستان به یکی از منزوی‌ترین کشورهای جهان تبدیل شده است که با سایر کشورهای جهان ارتباط تجاری، بانکی، دیپلماتیک، فرهنگی و هنری ندارد.
از طرفی، در پی تشدید بحران در اوکراین و خاورمیانه، بحران افغانستان در نظرها کم‌رنگ شده است و طالبان نیز با بهره‌گیری از این غفلت، به قوانین بین‌المللی، کنوانسیون‌های امضاشده از طرف افغانستان و درخواستهای داخلی و بین‌المللی برای تشکیل دولت فراگیر هیچ اعتنایی نمی‌کنند. در صورتی که نقشه راه دبیرکل سازمان ملل متحد در مورد حل بحران افغانستان در سال ۲۰۲۴ عملی شود یا به منظور حل بحران در این کشور روندی سیاسی آغاز شود، ممکن است افغانستان در سال پیش رو تحولات بیشتری را شاهد باشد.
